Cultuursmakers

Aalst

PicturAalst - deel 3

 

Dirk Martens: utopie of niet?

Een plaats waar iedereen gelukkig is, maar die eigenlijk niet bestaat, omschrijven we wel eens als een utopie. In het Oudgrieks betekent Utopia ‘Nergensland'. De Engelse politicus Thomas More (1478-1525) gebruikte die dualiteit in zijn gelijknamige satirische reisroman om een statement te maken in een woelige politieke en economische tijd. De eerste druk van 'Libellus vere aureus de optimo reipublicae statu deque nova insula Utopiae' – zoals de volledige Latijnse titel van het boek luidt – werd gerealiseerd door de Aalsterse drukker Dirk Martens. Dat boek verscheen exact 500 jaar geleden.

De humanist More beschrijft het eiland Utopia als dé ideale samenleving, maar toch staan de lyrische kritieken vaak haaks op zijn eigen humanistische overtuigingen. ‘Utopia’ is een tijdsdocument dat je gerust aan onze eenentwintigste-eeuwse samenleving kan toetsen. Het werk had ook een gigantische invloed op de ontwikkeling van de profane kunsten in de 16e eeuw.

Dat de roman dit jaar vooral op initiatief van de stad Leuven meer aandacht krijgt, is deels te danken aan het feit dat Dirk Martens na zijn studietijd uitweek naar de huidige bierhoofdstad en het gecontesteerde boek van zijn vriend More daar als eerste drukte. Ook die andere humanistische vriend, Desiderius Erasmus van Rotterdam, verbleef enige tijd in Leuven. More schreef een belangrijk deel van ‘Utopia’ tijdens een diplomatiek bezoek aan Vlaanderen en Leuven. De reden waarom het boek in 1516 bij Dirk Martens in Leuven werd gedrukt is waarschijnlijk te danken aan de grotere persvrijheid in de Nederlanden en More’s vriendschap met en bewondering voor Dirk Martens. Het verhaal over een land, dat sterk doet denken aan de latere socialistische en communistische staten, was voor het puriteinse Engeland waarschijnlijk een brug te ver. Het boek werd pas in 1551 in het Engels vertaald. De eerste Nederlandse vertaling verscheen in 1553 in Antwerpen.

De Zwette Maan

Dirk Martens (°Aalst 1446 of 1447 - + Aalst 1534) wordt algemeen beschouwd als de invoerder van de boekdrukkunst in de Zuidelijke Nederlanden. Nog heel jong trok hij naar Venetië, dat toen gold als het centrum van de jonge boekdrukkunst. Teruggekeerd uit Italië richt hij in zijn geboortestad een drukkersatelier op, waar in 1473 de oudst gedateerde Zuid-Nederlandse boeken van de pers kwamen.

De betekenis van Dirk Martens ligt niet louter in het feit dat hij de eerste drukker in de Nederlanden was en bijvoorbeeld de gotische letter verving door de Romeinse letter. Hij was bovenal de promotor van het humanisme in onze gewesten. Zelden heeft Aalst een veelzijdiger zoon gehad dan Dirk Martens.

Op 6 juli 1856 werd op de Grote Markt van Aalst zijn standbeeld met de inscriptie ‘Theodorico Martino Alostano’ onthuld. De Brussels beeldhouwer Jan Geefs (1825-1860) beschikte niet over een gelijkend portret van de drukker en creëerde een personage in middeleeuwse kledij, die refereert aan die van de meermaals geportretteerde Thomas More. We weten eigenlijk niet hoe Martens er echt uitzag. Een ‘afbeelding’ van hem kan teruggevonden worden op zijn grafsteen. Het gaat hier echter om een zeer schematische stereotype gestalte, geen echt portret. Deze grafsteen staat vandaag tegen een binnenmuur van de Sint-Martinuskerk, maar bevond zich aanvankelijk in de Wilhelmietenkerk (Houtmarkt), het klooster waar Martens zijn laatste levensjaren sleet.

In de loop der jaren verdonkerde het brons van het standbeeld meer en meer, zodat de Aalstenaars het ‘de zwette maan’ zijn gaan noemen.

Tekst: Ivo Van Cleemput

Pentekening: Jef Van den Steen

 

 

 

<
>
x