Europalia Trains & Tracks : expo sporen van moderniteit

De openingstentoonstelling van het festival brengt een ode aan de trein vanuit een artistiek en historisch perspectief. Er zijn werken te zien van sleutelfiguren uit de 19de en 20ste eeuw kunst waaronder Monet, Caillebotte, Spilliaert, Boccioni, Severini, Léger, De Chirico, Mondriaan, Servranckx, Delvaux en Magritte – maar ook werk van minder gekende kunstenaars.

Datum:	04/12/2021
Uur:	14:30
Uur van samenkomst:	14:15
Plaats:	KMSK
Adres:	Station , 2860 Sint-Katelijne-Waver
Plaats van bijeenkomst:	Regentschapsstraat 3 1000 Brussel
Prijs leden:	10
Thema:	Geschiedenis en erfgoed
Type:	Tentoonstelling

In de jaren 1820 werden in Groot-Brittannië de eerste spoorlijnen aangelegd om zo de mijnbouw te stimuleren. Als eerste land op het Europese Continent volgde België al snel dit voorbeeld en in 1835 huldigde Leopold I de spoorlijn in tussen Brussel en Mechelen. De trein werd het ultieme symbool van moderniteit en een belangrijk instrument in de ontwikkeling van de industriële revolutie en de transformatie van de Westerse samenleving. Hij bracht hoop op vooruitgang en rijkdom maar ontketende ook gevoelens van angst en weerstand tegen verandering.

Binnen de kortste tijd zorgde de trein voor diepgaande maatschappelijke hervormingen. Hij herschikte de relaties met tijd en ruimte en ontwikkelde zich almaar verder: in steden waar stations, spoorwegen en stalen bruggen steeds meer de urbane omgeving bepaalden én op het platteland waar het landschap verscheurd werd door spoorlijnen en spoorwegbeddingen, opgeschrikt door vluchtige verschijningen van de trein. De trein werd oorspronkelijk ontwikkeld om goederen en grondstoffen te transporteren, maar werd als snel ingezet voor het opkomende toerisme. Hij werd op affiches gepromoot en onderverdeeld in drie klassen – een onuitputtelijke bron voor karikaturisten als Daumier. 

Aan het einde van de negentiende eeuw verkenden de impressionisten moderne onderwerpen waardoor de trein uitgroeide tot een belangrijk thema. Stoomwolken, bewegende treinen, wisselende seinlichten in stations of langs spoorlijnen werden alomtegenwoordige motieven die schilders als Monet, Caillebotte, De Nittis of Ottmann poogden weer te geven. In dezelfde periode realiseren de gebroeders Lumière een van de eerste films, L’arrivée d’un train en gare de la Ciotat, met de trein in de hoofdrol. Een luik van de tentoonstelling gaat dieper in op de relatie tussen de pionierscinema, de fotografie en de trein.

De moderne maatschappij – gekenmerkt door haar snelheid, sensatie en geweld – wist de futuristen te fascineren. Severini, Carrà, Baldessari of Sant’Elia deelden deze fascinatie, terwijl Boccioni een van de eersten was die zich interesseerde voor de psychologische aspecten van het reizen. De surrealisten keerden zich naar de reiziger. In tegenstelling tot de eerdere fixatie op het moderne en het technologische – mogelijk getemperd door de Eerste Wereldoorlog – kwamen nu psychologische dimensies op de voorgrond. Freuds onderzoek, dat gericht was op de effecten van de trein op de reiziger, voedde hun inspiratie. Max Ernst verdiepte zich in de microkosmos van de treincoupé, terwijl Blaise Cendrars de 
reis als een introspectief proces zag. De Chirico, Delvaux of Magritte creëerden alternatieve werkelijkheden getypeerd met tijdloze en roerloze treinen in vaak bevreemdende en verontrustende omgevingen. Hoewel het enthousiasme voor de trein in de tweede helft van de twintigste eeuw bij kunstenaars afnam, blijft het een modern vervoersmiddel dat vandaag opnieuw centraal komt te staan. We leven in een maatschappij die zich moet in vraag stellen en aanpassen aan zijn omgeving, waarbij de trein onbeslist een rol te spelen heeft. Hedendaagse kunstenaar Fiona Tan sluit de tentoonstelling af met een installatie gerelateerd aan deze thematiek.